เป็นที่ตั้งของสังเวชนียสถานแห่งที่ 4
ในสมัยพุทธกาลเป็นเมืองเอกหนึ่งในสองของแคว้นมัลละ อยู่ตรงข้ามฝั่งแม่น้ำคู่กับเมือง ปาวา
เป็นที่ตั้งของ สาลวโนทยาน หรือป่าไม้สาละที่พระพุทธเจ้าเสด็จดับขันธปรินิพพาน
และเป็นสถานที่ถวายพระเพลิงพระพุทธเจ้า
อนุสรณ์สถานแห่งการปรินิพพาน สาลวโนทยาน พระราชอุทยานไม้สาละแห่งกษัตริย์มัลละ
เมืองกุสินารา พระพุทธองค์เสด็จมาประทับอนุฏฐานไสยาสน์
คือการบรรทมครั้งสุดท้ายของพระพุทธเจ้า ระหว่างไม้รังคู่ โดยหันพระเศียรไปทางทิศเหนือ
ตรัสปัจฉิมวาจาว่า “ภิกษุทั้งหลาย เราขอเตือนเธอทั้งหลายว่า สังขารทั้งหลายมีความเสื่อไปเป็นธรรมดา
เธอทั้งหลายจงถึงพร้อมด้วยความไม่ประมาทเถิด”
แล้วเสด็จดับขันธปรินิพพาน ณ ที่นี้ ปัจจุบัน สาลวโนทยาน เป็นอุทยานซึ่งประกอบไปด้วย
(๑) มหาปรินิพพานสถูป ตั้งอยู่ด้านหลังของมหาปรินิพพานวิหาร เป็นสถูปแบบทรงโอคว่ำขนาดใหญ่
ซึ่งพระเจ้าอโศกมหาราชเป็นผู้สร้างและได้บรรจุพระบรมสารีริกธาตุไว้
เชื่อกันว่าเป็นที่บรรทมครั้งสุดท้ายและเป็นสถานที่พระพุทธองค์ปรินิพพาน ณ ใต้ต้นสาละคู่
ภายหลังได้สร้างสถูปครอบไว้ดังจะเห็นได้ในปัจจุบัน
สถูปมีความสูง ๖.๑๐ เมตรเหนือระดับพื้นดิน ด้านบนของสถูปเป็นฉัตร ๓ ชั้น
และ ๒) มหาปรินิพพานวิหาร หรือวิหารพุทธไสยาสน์ ตั้งอยู่ด้านหน้าบนฐานเดียวกันกับมหาปรินิพพานสถูป
มีบันไดอิฐสูงขึ้นไปบนเนิน ภายในประดิษฐาน “พระพุทธรูปปางปรินิพพาน”
อยู่บนพระแท่นทำด้วยหินทรายแดงหรือเรียกว่า จุณศิลา องค์พระพุทธรูปยาว ๒๓ ฟุต ๙ นิ้ว (ราว ๗ เมตร)
กว้าง ๕ ฟุต ๖ นิ้ว สูง ๒ ฟุต ๑ นิ้ว ศิลปะมถุรา มีอายุมากกว่า ๑,๕๐๐ ปี
ที่พระแท่นมีรูปสลักของสุภัททปริพาชกกำลังเข้าไปขอบวช
และมีรูปสลักพระอนุรุทธะและพระอานนท์อยู่ด้วย
พระพุทธรูปองค์นี้เป็นสัญลักษณ์ของพระพุทธองค์ที่กำลังเสด็จดับขันธปรินิพพาน
ประทับนอนบรรทมตะแคงขวา โดยหันพระพักตร์ไปทางทิศตะวันตก
และมีซากศาสนสถานโบราณโดยรอบมากมาย
ในจารึกระบุผู้จัดสร้างพระพุทธรูปองค์นี้ คือ หริพละสวามี นายช่างผู้แกะสลัก
ชื่อ ธรรมทินนา เป็นชาวเมืองมถุรา ในปัจจุบันพระพุทธรูปองค์นี้ถือได้ว่า
เป็นจุดหมายสำคัญที่ชาวพุทธจะมาสักการะ
เพราะเป็นพระพุทธรูปที่มีพุทธลักษณะอันพิเศษคือเหมือนคนนอนหลับธรรมดา
แสดงให้เห็นว่าพระพุทธองค์ได้เสด็จดับขันธปรินิพพานจากไปอย่างผู้หมดกังวลในโลกทั้งปวง
มกุฏพันธนเจดีย์ ได้ถูกสร้างขึ้นในรัชสมัย พระเจ้าอโศกมหาราช
บริเวณด้านตะวันออกของ เมืองกุสินารา หรือปัจจุบันคือ ‘ตำบลกาเซีย’
รัฐอุตตรประเทศ ตรงบริเวณที่ถวายพระเพลิงพระพุทธ
สรีระของพระพุทธเจ้าใน วันอัฏฐมีบูชา
เดิมทีบริเวณมกุฏพันธนเจดีย์เป็นเชิงตะกอนไม้จันทร์หอม
เพื่อใช้สำหรับถวายพระเพลิงพระพุทธสรีระของพระพุทธเจ้า
ต่อมาพระเจ้าอโศกมหาราชจึงทรงสั่งให้สร้างพระสถูปครอบบริเวณนั้นลง
แต่สมัยต่อมาเมืองกุสิรานาถูกรุนรานและพระสถูปองค์นี้ถูกทำลายลงเหลือเพียงแต่ซากปรักหักพัง
ภายหลังได้มีการค้นพบเป็นซากพระสถูปขนาดใหญ่ดังที่เห็นในปัจจุบัน
ซึ่งต่อมารัฐบาลอินเดียได้เข้ามาบูรณะซ่อมแซมพระสถูปองค์นี้ไว้อย่างดี
ถ้าวัดรอบฐานของพระสถูปองค์นี้มีความยาวทั้งหมด 46.14 เมตร ส่วนเส้นผ่าศูนย์กลาง 37.18 เมตร
กิจกรรมต่างๆของทางคณะแสวงบุญ
